'Gezginci destancilik' mesleği ekseninde tür ve metin ilişkisinin problemleri üzerine

Abstract

http://www.millifolklor.com 51 Halkbilimi disiplini içinde yapılan akademik çalışmalarda, “tür”ün ne ol duğu ve türlerin nasıl tanımlanması gerektiği tartışmalarına sık tanık ol maktayız. Bu disiplinde metinlerin “tür” vurgusunu öne çıkararak okun maya çalışıldığı ve meseleye kuramsal bir çerçeveden yaklaşılmadığı takdirde ‘GEZGİNCİ DESTANCILIK’ MESLEĞİ EKSENİNDE TÜR VE METİN İLİŞKİSİNİN PROBLEMLERİ ÜZERİNE On the Problems of Text and Genre Relations in the Context of “Pedlar Epic-Seller” Profession Çağdaş Yusuf AKBULUT* ÖZ “Gezginci destancılık” tarifi ile adlandırdığımız geleneksel meslek, matbaanın yaygın bir biçimde kullanılır hâle gelmesinin sözlü kültür ürünlerinin yazıya aktarımını süratle mümkün kıldığı bir aşa mada, âşıkların çeşitli konularda yazdıkları manzum destanlarını teksir kâğıtlarına bastırıp çoğalta rak daha ziyade şehir merkezlerinde ve köylerde ücret karşılığında dağıtmalarını ve bu dağıtma/satma eylemi bağlamda icra ettikleri pratiklerini kapsamaktadır. Türkiye’de gezginci (seyyar) destancılık, Tanzimat döneminde taş baskısı tekniğinin kullanımı ile başlamış ve 1970’li yıllara kadar sadece bir asırlık gelenek oluşturmuştur. “Destan” türünün tek tip bir edebiyat alanını imlemiyor olması, gezgin ci destancılığın sözlü, yazılı/matbu ve elektronik sözlü kültür ortamları içindeki dönüşüm süreçlerini açıkça takip edebilmemiz, destanların belirli bir hedefe dönük patronaj kaygılarıyla veya ısmarlama usulü ile de yazılabilmesi ve aynı zamanda söz konusu gezginci destancılığın bir performans etkinliği olarak karşımıza çıkıyor olması durumları, halk edebiyatının metin, tür ve bağlam gibi önemli tartış ma konularını bu meslek üzerinden sorguya açabilmemiz bakımından bize bir zemin hazırlamaktadır. Bu makalede ilk olarak gezginci destancılık mesleği hakkında detaylı bilgiler verilerek öznel konumla rı tespit edilecek ve sonrasında ortaya çıkan veriler üzerinden hareketle folklor literatürü içindeki tür ve metin ilişkisinin kuramsal sorunlarına odaklanılacaktır. Bu bahiste düşünce üretimlerinde türle rin kendisinin değil, ancak soyut kavramlarının tanımlanabilir olduğu belirtilecek ve ayrıca folklorik ürünlerde özellikle bağlamın dikkate alınması gerekliliği örnekler ile tartışılacaktır. The profession that we named as “pedlar epic-seller” includes the work that done by the minstrels who print and copy the epic verse that they wrote about various issues and sell them in villages and es pecially in city centers as well as their doings in this process of selling, in a period that rapidly enables the products of oral culture to be converted in written forms thanks to wider usage of press. In Turkey, pedlar (mobile) epic-selling, started in Tanzimat period with litho and lasted until 1970s creating a tra dition just for one century. The profession enables an appropriate ground to bring controversial issues in folklore discipline up to discussion since the genre of “epic” does not refer to specific literature field, and the pedlar epic-selling is positioned in the intersection of oral, written and electronically oral cultu res, and the epics can be written with material concerns on purpose or can be custom-made and lastly since the “pedlar epic-selling” also appears as a performative act. In this article, the particular position of the “pedlar epic-seller” will be analysed in an informative manner and the problems of text and genre relations within the folklore literature will be handed with resulted analysis. In this context, it will be pointed that during the idea production it is just the concepts which can be defined, not the genres thus in analysis of the folklore products the necessity to take especially the context into consideration will be discussed via examples.