Monarşi ve modernite: Çek milliyetçiliği ve habsburg imparatorluğu’nun son dönemi

Abstract

Bu makale, ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Çek milliyetçiliği konusunda incelemeler yapmış olan tarihçilerin Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'na dair “uzatmalı çöküş” tezini savunmuş olan ana akım tarihçilerden hangi açılardan ayrıldığı üzerinde durmaktadır. Makalede ilk olarak Habsburg İmparatorluğu'nda 1848 Baharı sonrası yükselen milliyetçilik dalgası üzerine yazılmış tarih incelemelerine kısaca göz atılmaktadır. Bu çerçevede, özellikle 1930'lardan günümüze kadar üretilmiş akademik çalışmalarda değişen algılar ve argümanlar incelenmektedir. Makalenin özellikle vurgu yaptığı meseleler arasında Çek Milli Uyanışı'nda liberalizmin rolü; 1867 Ausgleich Anlaşması'nın (Avusturya-Macaristan ikili monarşisinin kuruluşu) Habsburg İmparatorluğu'nda yaşayan Alman olmayan, Macar olmayan halklar üzerindeki etkisi ve tarihsel vektörleri göz ardı ederek, etnik kompartımanlar üzerinden kendini yeniden yapılandırmaya çalışan Avusturya İmparatorluğu'nda patlak veren politik çatışmalar yer almaktadır. Makalede cevaplanmaya çalışılan bu sorular, bugüne kadar çağdaş tarih incelemelerinde uzun uzadıya irdelenmiş olan “İmparatorlukların yaşama olasılıkları” sorusu ile aynı gibi görünebilir; fakat öyle bile olsa pek çok başka soruyu da akla getirmektedir. Franz Joseph Çek topraklarının yönetimi meselesinde iç politikada ne kadar etkili adımlar atabildi? Habsburg İmparatorluğu son zamanlarında Batı Avrupalı çağdaşlarına nazaran milliyetçilik meselesinde ne kadar modernleşebilmişti? Ve nihayet, Habsburg monarşisi hızla büyüyen ve gelişen bir dünyada kendi statik yapısı nedeniyle mi çökmeye mahkûm olmuştu, yoksa bu çöküş monarşinin kendi iç meselelerinden ziyade Birinci Dünya Savaşı'ndaki yenilgisiyle ortaya çıkmış beklenmedik bir olay mıydı?