Seyahatname'de sözlü kültür ve anlatım etkisi

Abstract

Bu yazıda Seyahatname’nin, Osmanlıcanın kalıplaşmış imla kullanımlarından ayrılarak döneminin ses düşme ve değişikliklerini de gösteren yazım özelliğinin yanı sıra, üretim koşulları ve oluşumunda izlenen kompozisyon yönteminden doğan “bitmemiş” yapısı ve bu anlatı yapısıyla birlikte söz konusu yazım niteliğinin sözlü kültür alanıyla ilişkisi üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda metnin yazılı ve sözlü kültür alanları arasında “liminal” / “eşiksel” bir metin olduğu ve sözlü kültür alanı ürünlerini yalnızca kaydetmekle kalmayıp yazılı kültür alanında bambaşka bağlam ve işlevlerde yeniden üreterek işlevselleştirdiği ve sözlü anlatımın kalıp kullanımları gibi kimi uygulamalarını içselleştirdiği vurgulanırken Seyahatname’nin Türkçenin sözlü kültür ürünleri için ne kadar zengin ve vazgeçilmez bir kaynak olduğu örneklemeler yoluyla gösterilmiştir. Bu bağlamda bu güne dek araştırmacılar tarafından büyük oranda nesnel doğruluk ölçütüyle sınanmış olan Seyahatname’nin, artık ivedilikle, bir edebiyat ürünü olarak sözlü kültür alanıyla ilişkili söz konusu anlatısal ve anlatımsal nitelikleri açısından da yeniden değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmış ve metnin bütüncül olarak nasıl yapılandığını göz ardı ederek ya da dayandığı anlatısal/anlatımsal ilke ve temelleri saptamaksızın, neyi hangi bağlamda, niçin ve nasıl anlattığını anlatıya yönelik bütüncül bir bakış açısıyla belirlemeksizin bu görkemli metnin sunduğu geniş tarihsel ve sözel bilgi dağarı ve tanıklığına işlerlik kazandırılmasının olanaksız olduğunun altı çizilmiştir. Bu yazıda Seyahatname’nin, Osmanlıcanın kalıplaşmış imla kullanımlarından ayrılarak döneminin ses düşme ve değişikliklerini de gösteren yazım özelliğinin yanı sıra, üretim koşulları ve oluşumunda izlenen kompozisyon yönteminden doğan “bitmemiş” yapısı ve bu anlatı yapısıyla birlikte söz konusu yazım niteliğinin sözlü kültür alanıyla ilişkisi üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda metnin yazılı ve sözlü kültür alanları arasında “liminal” / “eşiksel” bir metin olduğu ve sözlü kültür alanı ürünlerini yalnızca kaydetmekle kalmayıp yazılı kültür alanında bambaşka bağlam ve işlevlerde yeniden üreterek işlevselleştirdiği ve sözlü anlatımın kalıp kullanımları gibi kimi uygulamalarını içselleştirdiği vurgulanırken Seyahatname’nin Türkçenin sözlü kültür ürünleri için ne kadar zengin ve vazgeçilmez bir kaynak olduğu örneklemeler yoluyla gösterilmiştir. Bu bağlamda bu güne dek araştırmacılar tarafından büyük oranda nesnel doğruluk ölçütüyle sınanmış olan Seyahatname’nin, artık ivedilikle, bir edebiyat ürünü olarak sözlü kültür alanıyla ilişkili söz konusu anlatısal ve anlatımsal nitelikleri açısından da yeniden değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmış ve metnin bütüncül olarak nasıl yapılandığını göz ardı ederek ya da dayandığı anlatısal/anlatımsal ilke ve temelleri saptamaksızın, neyi hangi bağlamda, niçin ve nasıl anlattığını anlatıya yönelik bütüncül bir bakış açısıyla belirlemeksizin bu görkemli metnin sunduğu geniş tarihsel ve sözel bilgi dağarı ve tanıklığına işlerlik kazandırılmasınınIn this article, I examine the “unfinished” structure of Evliya Çelebi’s Seyahatname, a structure born compositionally from the work’s conditions of production and manner of formation, as well as this structure’s relationship with oral culture and how the work’s departures from standard Ottoman Turkish spelling reflect that period’s phonetic changes and syncopes. The Seyahatname is a liminal text lying between written and oral culture, a text that does not simply record the productions of oral culture, but recreates them in terms of written culture with entirely different contexts and functions, internalizing them through the use of such practices as oral narrative formulae. In the article, I put a special emphasis on such practices, providing numerous examples that show how the Seyahatname is an extraordinarily rich, and in fact indispensable, source for the study of Turkish oral culture. Thus far, the Seyahatname has largely been used by researchers as a source to confirm objective facts. Now, however, there is an ever increasing emphasis on the necessity of reevaluating the work as literature in terms of its narrative structure and narrational qualities, especially in relation with oral culture. In this regard, we now know that it is impossible to make real use of the evidence provided by the broad historical and oral data presented in this enormous text without establishing the narrative/narrational principles and foundations on which the text rests and without determining, in a way mindful of the narrative as a whole, exactly what is told, in what context it is told, and why and how it is told.olanaksız olduğunun altı çizilmiştir.