OPAC Kullanıcıların bilgi arama stratejilerinin analizi

Abstract

İşlem Kütüklerinin izlenmesi yöntemi, son yıllarda kullanıcıların bilgisayar ile olan etkileşimlerini ortaya çıkarmak ve ekran başında sergiledikleri davranışları izleyebilmek için araştırmacılar tarafından başvurulan önemli bir yöntem olmuştur. Kullanıcıların OPAC’ları (Online Public Access Catalog - Herkesçe Erişilebilir Çevrimiçi Kütüphane Katalogları) taramaları esnasında sistem üzerinde gerçekleştirdikleri tıklamalar, sorgularını ifade ediş biçimleri bilgibilimle ilgilenen araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Konu ile ilgili araştırmalar genellikle işlem kütüklerinin analizi ile gerçekleştirilmektedir. Çünkü bu veriler, kullanıcıların bilgisayar ile olan etkileşimlerinin objektif olarak izlenmesini sağlamakta ve kullanıcıların bilgi arama davranışları konusunda fikir vermektedir. Bu durum, bilgi hizmetlerinin planlanmasında olduğu kadar arayüz ve bilgi sistemleri tasarımında da son derece önemlidir. Çalışmamızda, üniversite kütüphanesi OPAC kullanıcıları ile ilgili şu sorulara yanıt aranmıştır: Kullanıcılar OPAC’a nereden bağlanmaktadırlar? Kullanıcılar OPAC’larda tarama yaparken ne tür davranışlar sergilemektedirler? Kullanıcılar arayüz sunmuş olduğu seçeneklerden ne kadar faydalanmaktadırlar. Çalışma ayrıca, kullanıcıların arama yaptıkları esnada yönelttikleri sorgu cümlelerini nasıl ve neden değiştirdikleri sorularını da yanıtlamayı amaçlamaktadır. Araştırma verileri Bilkent Üniversitesi web OPAC’ına ait işlem kütüklerinden oluşmaktadır. Verilerin değerlendirilmesine 192.619 satırdan oluşan işlem kütüklerinin analiz edilmesi ile başlanmıştır. Analizler sonucunda OPAC kullanıcılarının yarıdan biraz fazlasının Bilkent Üniversitesi yerleşkesi dışından olduğu, kullanıcıların genelde kendilerine sunulan varsayılan (default) ayarları tercih ettikleri, fazla tıklamalardan katıldıkları, Boole işleçleri ve benzeri yardımcı sorgulama araçlarını kullanmak yerine doğal dille ve “basit tarama” ekranından sorgulama yapmayı tercih ettikleri görülmüştür. Ayrıca, kullanıcıların sorgulama ardından gelen sonuç sayfalarından ilkini incelemeyi genelde yeterli buldukları, bunu yeterli bulmayanların çoğunluğunun da en fazla beşinci sayfaya kadar gittikleri belirlenmiştir. Bu bulguların yanı sıra, veriler bir de oturumlara ayrılmış, her oturumda yöneltilen sorgular ve bunlarda yapılan değişiklikler izlenmiştir. Belirlenen 24.797 farklı oturumun çoğunda (%57) kullanıcıların sisteme birden fazla sorgu yönelterek oturumu sürdürdükleri görülmüştür. Bu durum, sorgu değişiklikleri olarak kabul edilmiş, Özellikle altı ve daha fazla sorgu cümlesinin yöneltildiği oturumlardaki değişiklikler incelenmiştir. Bu oturumlarda kullanıcılar genellikle sorgu sözcüklerini tamamen değiştirerek, aynı oturum içerisinde aradıkları konuyla ilgili farklı yaklaşımlar sergileyerek kaynaklara ulaşmaya çalışmaktadırlar. Elde edilen bu bulgulara göre, OPAC’ların daha kullanıcı dostu bir biçimde hazırlanması gerektiği ortaya çıkmıştır. Ayrıca, kullanıcıların fazla seçenek sunan karmaşık ekranlardan kaçındıkları dikkate alınmalı ve sistem tasarımları bu yaklaşıma uygun olarak yapılmalı ya da yeniden gözden geçirilmelidir. Böylece kolay kullanılabilen sistemler elde edilebilecek, aynı zamanda da bilgi arama araçları ve bilgi kaynaklarından daha etkin bir biçimde yararlanılabilecektir.