Evliyâ Çelebi Seyahatnâme’sinde Ayasofya Camii ve ekfrastik yaklaşım
Author
Kaya, Nilay
Date
2016Source Title
Milli Folklor Dergisi
Print ISSN
1300-3984
Publisher
Geleneksel Yayıncılık Eğitim San. Tic. Ltd. Şti.
Volume
14
Issue
110
Pages
114 - 120
Language
Turkish
Type
ArticleItem Usage Stats
16
views
views
5
downloads
downloads
Abstract
Antik Yunan ve Roma kültüründe retorik uygulamalarının bir parçası olan “ekfrasis” en temel anlamıyla, görsel bir nesnenin sözle ifade edilmesidir ve zaman içinde yazınsal bir araç hâline gelmiştir. Homeros’un
İlyada’sında Akhilleus’un kalkanının tasvir edilişinden bu yana ekfrasis, yazarların, tarihçilerin, sanat eleştirmenlerinin sıklıkla başvurduğu bir yazınsal uygulamadır. Görsel sanat eserlerinin şiir, roman gibi kurmaca
metinler aracılığıyla tasviri olarak uygulandığı gibi; tarih, sanat eleştirisi ve seyahat alanında yazılan düzyazı
metinlerinde de karşımıza çıkar; yazarın tasvir ettiği nesneyi ele alış biçimini çözümlemek için incelenir.
Ekfrasis incelemeleri, yazarın nesnellik ve öznellikle kurduğu ilişkinin, dışavurduğu öznelliğinin yapıtaşlarının yazınsal unsurlar aracılığıyla saptanmasına imkân verir. Bu çalışmada seyyah-yazar Evliyâ Çelebi’nin
Seyahatnâme’de ayrıntılı olarak tasvir ettiği Ayasofya Camii’ni nasıl bir ekfrastik yaklaşımla ele aldığı incelenecek, bilhassa estetik değerlendirmesine etki eden öznel faktörlerin yazı pratiğinde nasıl ortaya çıktığı
irdelenmeye çalışılacaktır. Özünde dilsiz nesneyi konuşturma eylemi olan ekfrasis, Evliyâ Çelebi’nin temsilinde nasıl bir kurmaca diline işaret eder? Bu dilin yarattığı orijinal nesneden bağımsız yeni görüntü, başka
bir deyişle Evliyâ’nın oluşturduğu Ayasofya imgesi nasıl bir imgedir? Evliyâ Çelebi’nin ekfrastik anlatısında
gözlemlenen kişisel beğeninin ve kültürel konumlanmanın yansıması estetik bakışa nasıl bir etkide bulunur?
Yazarın ekfrastik uygulamasında kendisini olduğu kadar hedeflediği okuyucu kitlesini de nasıl konumlandırdığı incelenmelidir. Bu sorgulama Seyahatnâme yazarının estetik bakışının nasıl şekillendiğini gözlemlemeye
ve metnin bu konu üzerinden saptanacak yeni yazınsal özelliklerini ortaya koymaya yönelik bir yaklaşımın
modeli olmayı hedeflemektedir. Sosyal bilimlerin çeşitli alanlarına inceleme konusu olmuş Seyahatnâme’nin
kurmaca disiplini içinde daha kapsamlı değerlendirilebilmesine imkân sağlayan “ekfrasis” meselesi, görsellik
ve yazı ilişkisine dayandığı için Seyahatnâme çalışmalarına yeni bir disiplinlerarası bakış kazandıracaktır.