Fethiye yöresinde mevsimsel göçebelik ve yaylacılık

Abstract

Göçebelik, insanların doğayla uyum sağlama çabası sonucu geliştirdiği bir yaşam tarzı olarak tanımlanabilir. Örneğin Yörükler gibi topluluklar; iklime bağlı olarak yazları yaylalara, kışları ise sahil taraflarındaki yerleşim yerlerine göç ederek hayvancılık temelli bir hayat sürdürmüştür. Çadırlarda sağlanılan konaklama, süt sözlü kültür bu yaürünlerinin üretimi, dayanışmaya dayalı topluluk yapısı ve nesilden nesile aktarılan şam tarzının temel unsurlarıdır. Ancak zaman ilerledikçe gerçekleşen modernleşme, şehirleşme ve tarım politikaları bu kültürü büyük ölçüde değiştirmiştir. Cumhuriyet dönemindeki politikalar tarımı ön plana çıkarma yolunda adımlar atmış, traktör ve sulama sistemlerinin kullanımının teşvik edilmesiyle tarımsal üretim artırılmıştır. Ayrıca yolların yapımı, çocukların eğitimi ve ekonomik ihtiyaçların değişmesi gibi nedenlerle Fethiye’deki Yörükler yerleşik hayata geçmiştir. Fethiye gibi bölgelerde tütün ve pamuk üretiminin popülerleşmesi, göçebeliğin azalmasında ve yerleşik hayata geçişin hızlanmasında etkili olmuştur. Bunun yanında 1957 Fethiye depremi gibi olaylar da yerleşik yaşamı teşvik eden ve yerleşik hayata geçişi hızlandıran faktörlerden biri olmuştur. Bu gibi sebeplerle göçebe yaşam tarzının kaybolması geleneksel becerilerin unutulmasının yanında toplumsal bağların da zayıflamasına neden olmuştur. Eskiden yaylalarda düzenlenen destan anlatımları, festivaller ve göç türküleri gibi kültürel pratikler yerini yeni yaşam biçimlerine bırakmıştır. Buna karşın, Fethiye gibi bazı bölgelerde düzenlenen Yörük şenlikleri yaylacılık kültürü yaşatma çabalarının bir göstergesidir. Yörükler, yerleşik hayata geçişle birlikte tarım yoğunluklu düzenin ve modern ekonominin bir parçası olmuştur fakat bu süreçte kimlik kaybı ve uyum sorunlarıyla da karşılaşmışlardır. Günümüzde bu kültüre tanıklık etmiş son temsilcilerinden öğrenilecek bilgiler geçmişin mirasını korumak için büyük önem taşımaktadır.

Nomadism can be defined as a lifestyle developed by humans in an effort to adapt to the nature. Communities such as the Yoruks, for example, formed a livestock-based life depends on the climate by migrating between highland pastures in summer and coastal settlements in winter. Key elements of this lifestyle included tent-based accommodations, the production of dairy products, a communal structure rooted in solidarity, and an oral culture passed down through generations. However, modernization, urbanization, and agricultural policies over time have significantly distorted this way of life. During the Republican era, policies aimed at prioritizing agriculture and introduction of tractors and irrigation systems increased the agricultural productivity. In regions like Fethiye, factors such as road construction, children's education, and changing economic needs prompted Yoruk communities to adopt a sedentary lifestyle. The popularization of crops like tobacco and cotton further contributed to the decline of nomadism and the acceleration of permanent settlement. Additionally, events like the 1957 Fethiye earthquake were among the factors that encouraged the transition to settled living. The disappearance of the nomadic lifestyle has not only led to the loss of traditional skills but also weakened communal bonds. Cultural practices such as epic recitations, festivals, and migration songs once performed in highland pastures have been largely replaced by modern ways of life. Nevertheless, efforts to preserve highland culture, such as Yoruk festivals held in regions like Fethiye, stand as a testament to the attempts to keep these traditions alive. With their transition to a settled lifestyle, the Yoruks have become part of an agriculture-oriented system and the modern economy. But during this process, they have also faced challenges such as identity loss and adaptation issues. Today, the knowledge that can be collected from the last remaining individuals who witnessed this culture firsthand holds great significance in preserving the heritage of the past.