Kuruluşundan günümüze Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası

Abstract

Selçuklu Devleti sosyal devlet anlayışıyla hareket ederek medrese, ibadethane ve darüşşifa gibi halkına ücretsiz hizmet veren ve halkın refahını artırmak amacıyla yapılar kurmuştur. Darüşşifalar (bimarhane, maristan gibi kullanımları da içerir) da Selçuklu Devleti’nin bu anlayışıyla oluşturulmuş önemli yapılardandır. Anadolu’nun farklı yerlerinde kurulan darüşşifalardan öne çıkanlarından biri de Kayseri’ de bulunan Gevher Nesibe Darüşşifasıdır. Çifte Medrese veya İkiz Medreseler adıyla da anılan bu yapı çeşitli değişimler ve restorasyonlar geçirerek Osmanlı Devleti döneminde dâhi hizmet verdiğine dair kayıtlar bulunmaktadır. Bu çalışma, tarihi Gevher Nesibe Darüşşifasının kuruluşundan günümüze uzanan evrimini incelemektedir. 1206 yılında I. Gıyaseddin Keyhusrev tarafından kız kardeşi Gevher Nesibe Sultan'ın vasiyetiyle inşa edilen darüşşifa, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir sağlık ve eğitim kurumu olarak faaliyet göstermiştir. Bulunduğu dönem ve ortam göz önüne alındığında hem medrese hem de darüşşifanın aynı yapı altında bulunmasıyla dikkat çeken ve dünyanın ilk araştırma hastanelerinden biri olarak kabul edilmiştir. Bu yapıyı farklı yönleriyle incelemeyi ve değerlendirmeyi hedefleyen bu çalışmada darüşşifanın vakıf yapısı, medrese ve şifahane olarak işlevleri, akıl hastalarına yönelik bimarhane faaliyetleri ve Anadolu'ya tanıttığı öncü tıbbi yöntemleri araştırılmıştır. Cumhuriyet döneminde de çeşitli restorasyonlarla yeniden canlandırılan yapı, günümüzde Selçuklu Uygarlığı Müzesi olarak hizmet vermektedir. Seljuk State, adopting a social state approach, established structures such as madrasas, places of worship, and darüşşifas (hospitals) to provide free services to its people and to enhance public welfare. Darüşşifas, also called bimarhanes(mental hospital in Ottoman language) men or maristans(hospital in Ottoman language), are important among these structures built with this vision. One of the prominent darüşşifas located in Anatolia is the Gevher Nesibe Darüşşifa in Kayseri. Also known as the Double Madrasas or Twin Madrasas, this institution has undergone various transformations and restorations, continuing its services even during the Ottoman Empire, as historical records indicate (Islam Ansik.). This study examines the evolution of the historical Gevher Nesibe Darüşşifa from its establishment to the present day. Constructed in 1206 by I. Gıyaseddin Keyhusrev upon his sister Gevher Nesibe Sultan's bequest, the darüşşifa served as a significant health and education institution during both the Seljuk and Ottoman periods. Considering the era and context, the coexistence of a madrasa and a darüşşifa under one roof made this structure stand out, being regarded as one of the world's first research hospitals. This research aims to explore and assess the darüşşifa from various perspectives, investigating its waqf (endowment) structure, functions as a madrasa and hospital, activities as a bimarhane for psychiatric patients, and the pioneering medical methods it introduced to Anatolia. Revived through various restorations during the Republican era, the structure today serves as the Seljuk Civilization Museum.