Türkiye’de tütünün kaybolan efendisi: Tekel

Bu makalede, Tekel kurumunun başlangıcından özelleştirilmesine kadar halka ve şehirlere olan etkisi ele alınmıştır. Kurumun çalışma alanlarından olan alkollü içecekler ve tuz kolları yerine tütün kolu daha ön planda araştırılmıştır. Tekel kurumu öncesi ve sonrası dönemler, karşılaştırma yapabilmek adına araştırmaya dahil edilmiştir. 17. yüzyılda başlayan Anadolu’daki tütün ticareti Osmanlı Devleti’nin ana gelir kaynaklarından biri olup 19. yüzyılda gelirleri Düyûn-ı Umûmiye’ye tahsis edildi. Yeni idareyle getirilmiş olan Memalik-i Şahane Duhanları Müşterekül Menfaa Reji Şirketi (Reji) yönetimi tarafından gelecekte kurulacak olan Tekel kurumu tütün kollarının temelleri atıldı. Tekel kurumu ile başlayan değişim etkisi, kurumun özelleştirilmesine kadar devam etti. Bu süreç içerisinde toplumsal ve kentsel dönüşümler meydana geldi. Etki alanı geniş olan Tekel kurumunun özelleştirilmesi tartışmalara yol açtı.

In this essay, the impact of the monopoly on the public and the cities from its inception to privatization is discussed. Instead of alcoholic beverages and salt branches, which are among the working areas of the institution, the tobacco branch has been studied in the foreground. The periods before and after the monopoly institution are included in the study for comparison. Tobacco trade in Anatolia, which started in the 17th century, is one of the main sources of income of the Ottoman Empire, and its revenues were allocated to ''Düyûn-ı Umûmiye'' in the 19th century. The foundations of the tobacco branches of the monopoly institution to be established in the future by the management of the ''Memalik-i Şahane Duhanları Müşterekül Menfaa Reji Şirketi'' (Reji), which was brought under the new administration, were laid. The change effect that started with the monopoly institution continued until the institutions was privatizes. During this period, social and urban transformations occurred. The privatization of the Tekel institution, which has a wide range of influence, caused controversy.