Cumhuriyet döneminde Eskişehir'de lületaşı işlemeciliği

Abstract

Ülkemizde birçok rezervi bulunan lületaşı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde önemli bir ihracat malı olarak kullanılmıştır ve günümüzde Eskişehir ile özdeşleşmiştir. Lületaşı ile yapılan tütün ürünleri, giyim aksesuarları, kırtasiye ve ev dekorasyon eşyaları Eskişehir’in maddi ve kültürel gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur. Bilimsel olmayan yöntemlerle ocaklardan çıkarılan lületaşı, çeşitli araç gereçler ve işleme teknikleri kullanılarak zahmetli bir sürecin ardından son ürün halini almaktadır. Dünyadaki rezervlerin önemli bir bölümünü Eskişehir’de barındırması ve hediyelik eşya olarak turistler tarafından yoğun ilgi görmesi lületaşının ülke ekonomisi için de yüksek bir potansiyeli olduğunu göstermektedir. Bu araştırmada sanatkar Hasan Ersoy Taşçı ile yapılan görüşmeden, devlet arşivindeki belgelerden, tez ve makalelerden yararlanılarak Eskişehir özelinde Cumhuriyet Dönemi’nde lületaşı işlemeciliği ele alınmıştır. Ocaklardan çıkarılıp çeşitli yöntemlerle işlenmesinden farklı ürünlerde sergilenmesine kadar olan süreçler yer almıştır. Kültürel ve ekonomik boyutları lületaşının önemini vurgulamakla beraber sektörle ilgili karşılaşılan sorunları ortaya koymak için aktarılmıştır. Ürün yelpazesi, tanıtım, kopyacılık, çalışma koşulları, işçi yetişmesi gibi konularda yaşanan sorunlar lületaşının günümüzde ilgi kaybetmesiyle sonuçlanmıştır. Bu çalışma lületaşının önemini ve güncel sorunlarını ele alarak kültürel ve ekonomik değerinin yeniden canlanmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Lületaşı, which has many reserves in Turkey, was used as a significant export commodity during the Ottoman Empire period and has become synonymous with Eskişehir today. Tobacco products, clothing accessories, stationery, and home decoration items made with lületaşı have made important contributions to Eskişehir's material and cultural development. Lületaşı, extracted from mines through non-scientific methods, undergoes a laborious process using various tools and processing techniques to become the final product. The fact that a significant portion of the world's reserves is located in Eskişehir and it attracts intense interest from tourists as a souvenir indicates its high potential for the country's economy. This research focuses on lületaşı craftsmanship during the Republican Era, specifically in Eskişehir, based on interviews with artisan Hasan Ersoy Taşçı, documents from the state archives, theses, and articles. The processes from extraction from mines to exhibiting in different products are covered. The cultural and economic dimensions highlight the importance of lületaşı while also presenting the challenges faced by the industry. Issues such as product range, promotion, counterfeiting, working conditions, and labor supply have resulted in a decline in interest in lületaşı today. This study aims to contribute to the revival of the cultural and economic value of lületaşı by addressing its significance and current issues.