Female bildungsroman in the pre-republican Turkish literature

Abstract

Bu tezde 1896-1922 yılları arasında yazılmış beş roman (Fatma Aliye’den Refet ve Udi, Halit Ziya’dan Aşk-ı Memnu, Halide Edib’den Handan ve Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu) kadın oluşum romanı olarak incelenmektedir. Oluşum romanı veya Bildungsroman genç bir bireyin ait olduğu toplum içinde kendi özgün kimliğini oluşturma çabasını ele alır. Bu türün Aydınlanmanın eğitim ve birey anlayışlarıyla doğrudan ilişkisi olduğu kabul edilir. İçsellikle dış dünya, bireysellikle toplumsallaşma, özel alanla kamusal alan arasındaki gerilimler oluşum romanının temel izleklerindendir. 20. yüzyılın sonlarında “kadın oluşum romanı” kavramı ortaya atılmıştır. Bu tür genelde doğası gereği erkeğinki gibi düz bir çizgi hâlinde ilerlemeyen ve çelişkili izlekler içeren bir tür olarak ele alınmıştır. Ancak son dönemde kadın ve erkek oluşum romanı arasındaki ayrım yumuşamıştır. Osmanlıda modernleşme hareketleriyle birlikte gençliğin durumu sorunsal hâline gelmiş ve kadınların eğitimi modernleşmenin önkoşullarından biri olarak önem kazanmıştır. İncelenen romanların kahramanları eğitimleri sayesinde hayatta belli seçimler yapma ve belli bir dereceye kadar özel alanın dışına çıkma özgürlükleri olan genç kadınlardır. Ancak eğitimlerinin nihai amacının iyi anne ve eşler olmak olması beklenmektedir. Bu romanlarda kadınlar arası ilişkiler büyük bir önem kazanır ve bu ilişkiler metne genelde annelerle kızları arasındaki ilişkiler olarak yansır. Aynı zamanda eğitim, normalde bir geçiş süreci olarak düşünülen gençliğin uzamasına ve kendi başına bir kimliğe dönüşmesine neden olur. Kadın kahramanlar “kız” kimliklerini benimseyerek geleneksel anlamda kadın olmaya direnirler. Her iki durum da annelik ilişkilerinde kopmaya sebep olur. Bu hem toplumsal cinsiyet rollerinden bir kaçış olması sebebiyle bir çeşit direniş hem de kadınlar arası ilişkilerin ve özellikle de kadın kuşakları arasındaki bağın kopuşu olması nedeniyle bir çeşit yenilgidir. Burada oluşum romanı türünün özündeki çelişki ve ikilikler açıkça ortaya çıkar.