Tezcan, N.2015-07-282015-07-2820130290-7402http://hdl.handle.net/11693/12054Daha küçük yaşta Avrupa resmi ile tanışmış olduğu anlaşılan Evliyâ Çelebi, ileriki yaşlarında Güğümbaşı Mehemmed Efendi’den hat, nakkaş Hükmizâde Alî Beg’den de nakş yani resim öğrendiğini yazar. Ayrıca Seyahatnâme’nin çeşitli yerlerinde resimler yaptığını bildirir. İslamda resmin günah olduğu anlayışı karşısında tutucu olmayan Evliyâ, İstanbul esnaf alayındaki nakkaşları anlatırken, resim yapmanın İslam dininin şan ve şöhretine hizmet ettiğini, dolayısıyla nakş yapmanın mubah olduğuna dikkati çeker. Seyahatnâme’de geniş yer verdiği sanat eserlerini gözlemleme ve değerlendirme, onun seyahat kariyerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Resim ve mimari, Evliyâ’nın ötekini gözlemlemede ve değerlendirmede en önem verdiği alandır. İster müslümanların olsun ister gayri müslimlerin olsun sanat eserlerinde üstâd-ı kâmilin yeteneğini görmüş, fark etmiş ve onun yaratısındaki başarıyı kavramaya çalışmıştır. Ötekinin sanat eserlerini görme, inceleyip anlama ve hatta yorumlama, aynı zamanda ötekinin dünyasını ve gücünü kavramada önemli bir ölçüt olmuştur. Seyahatnâme’de her ne kadar Freng / Frengistân kelimesinin kesin anlam ve sınırı belirlenemese de Avrupa ile özdeşleşen bu kelimenin kullanım alanları Evliyâ’nın Avrupa’ya, Avrupa sanatına bakışına bir ipucu vermektedir. Seyahatnâme’de Freng kelimesinin geçtiği bağlamlar tarandığında olumlu ve olumsuz iki doruk noktası dikkati çeker: Bir yanda Freng-i pür-ceng (barbar); Freng-i bed-reng (kötü işli); Freng-i pür-reng (hileci); öte yanda mimari ve resim sanatındaki değerlendirmelerinde kullandığı Freng-pesend kavramı. Freng-pesend, Seyahatnâme’de “Freng tarzı, stili / tekniği” “Freng zevki” “Freng yaratıcılığı” anlamlarında karşımıza çıkar. Avrupa’da Viyana, Kaşa (Kaschau / Kassa / Kosiče), Almanya (Korokonder?), Atina, Girit (Kreta) ve Sakız (Chios) adalarında, Adalya’da (Antalya) gördüğü resim, heykel, mimari eserlerinin sanatsal değerlendirmelerinde “Freng tarz ve tekniği”nin hayret verici olağanüstülüğünü dikkatli bir gözlem ile kavramaya ve yansıtmaya çalışır. Frengin resim sanatına duyduğu hayranlık ve hayreti, Doğu resminin en büyük üstadı sayılan Mani ve onun Erjeng adlı resim albumüyle karşılaştırarak değerlendirir. Böylece Freng ressamının yaratıcılık gücünü kendi kültüründen örnekleme ile somutlaştırmaya çalışır: üstâd-ı nakkâş-ı Fireng-i Mânî-i Erjeng. (Erjeng adlı eserin ressamı olan freng Mani/Mani gibi freng resim üstadı). Freng-pesend, mimari eserlerin değerlendirmelerinde freng mimari stili; freng tarzına ve zevkine uygun anlamlarına gelirken, resim sanatında ince bir ustalıkla yapılmış, renkli, mucizevi resimler anlamlarını içerir. Bu eserler karşısında resim yapma sanatından anlayanların hayretten parmaklarını ısıracaklarını söyler. Ve “Mânî” ile özdeşleştirdiği Avrupalı ressamın Doğu resmi karşısında daha üstün olduğunu açık bir ifadeyle dile getirir: ... hakkâ kim Freng tasvîre geldikde Hind ü Acem’e gâlibdir. Evliyâ, Manya’da Ali Paşa’nın isteği üzerine Osmanlı’nın yeni eline geçmiş olan Zarnata kalesinin “bütün binalarıyla Freng-pesend [Freng tarzında]” renk renk boyalarla bir resmini yapar. O, kendi yaptığı resmi de Freng-pesend olarak niteledirir ve bundan övünç duyar, ince bir ustalıkla (hayal-pesend) yaptığı binaları görenlerin hayretten parmaklarının ağızlarına götüreceklerini ifade eder. Evliyâ, Freng-pesend kavramını, kendisi için de bir ölçüt olarak kullanır. Kendi yaptığı resmi Freng-pesend olarak değerlendirmesi onun kişisel bağlamda kendisini resim alanında üstünlüğünü kabul ettiği Avrupa’yla ölçülendirdiğini gösterir.Evliyâ Çelebi evidently became acquainted with European painting at an early age. Somewhat later, as he writes, he studied calligraphy with Güğümbaşı Mehemmed Efendi and nakş — i.e., painting — with Nakkaş Hükmizâde Alî Beg. He also informs us in several passages of the Seyahatnâme that he made pictures. Evliyâ was no adherent of the doctrine that making images is a sin in Islam. In his discussion of the painters (nakkaş) in the Istanbul guild parade he states that picture-making serves the glory of Islam and therefore that nakş is permitted. Observation and appreciation of works of art play a large role in the Seyahatnâme; they are an inseparable part of Evliyâ’s career as a traveler. Painting and architecture are the most important areas for his observation and appreciation of the “other.” In works of art, be they Islamic or non-Islamic, he recognized the qualifications of master artists (üstâd-ı kâmil) and tried to understand how they achieved success in their creative endeavor. Looking at art works belonging to the “other” and analyzing them, even interpreting them, became an important criterion for understanding the world of the “other” and its power. Although the definition of Freng / Frengistân in the Seyahatnâme cannot be established precisely, its usage more or less coincides with “European / Europe,” so the term provides a clue to how Evliyâ viewed Europe and European art. Combing through the contexts where the word occurs, we notice two trends, one negative — as in Freng-i pür-ceng (barbarian Franks), Freng-i bed-reng (evil Franks), Freng-i pür-reng (tricky Franks); one positive — as in Freng-pesend (pleasing to the Franks), the term used in the appreciation of architecture and painting. In the Seyahatnâme, Freng-pesend connotes Frankish (i.e., European) style or technique, Frankish taste, Frankish creativity. In Vienna, Kaschau, Korokonder (? – in Germany), Athens, Crete, Chios and Antalya, Evliyâ is amazed at the outstanding quality of certain paintings, statues and architectural monuments in “Frankish” style and technique and tries to grasp and convey this quality. The admiration and amazement he feels toward Frankish painting lead him to compare it with that of Mani, considered the greatest master of painting in the East, and his picture album known as Erjeng. In this way he tries to make concrete the creative power of Frankish painters by analogy to something in his own culture: üstâd-ı nakkâş-ı Fireng-i Mânî-i Erjeng (“painting master of the Franks like Mani of Erjeng”). In his evaluations of architectural works, Freng-pesend means “in accordance with Frankish style and taste,” while in painting it refers to colorful, miraculous images made with fine workmanship. He says that when confronted with such works, those who understand the art of painting bite their fingers in amazement. And he clearly expresses his opinion that European painting, which he equates with “Mani,” is superior to that of the East: “Indeed, when the Franks come to painting they outstrip the Indians and the Persians” (hakkâ kim Freng tasvîre geldikde Hind ü Acem’e gâlibdir). In Manya, Ali Paşa requests Evliyâ to make a picture of Zarnata castle that recently fell to the Ottomans. Evliyâ does this with paints of many colors, depicting Zarnata with all its buildings “in Frankish style” (Freng-pesend). He characterizes the painting he himself made as Freng-pesend and feels pride at this, saying that those who saw the buildings he drew would put finger to mouth in amazement. Using the concept of Freng-pesend as a criterion to judge his own work shows that in regard to painting he measures himself by the standard of Europe, whose superiority in this area he accepts.Evliyâ Çelebi a, de toute évidence, appris à connaître la peinture européenne très jeune. Un peu plus tard, comme il l'écrit, il étudia la calligraphie près de Güğümbaşı Mehemmed Efendi et le naks, c-à-d la peinture, avec Nakkaş Hükmizâde Alî Beg. Il nous informe aussi en plusieurs passages du Seyahatnâme qu'il fait lui-même des « images ». Evliyâ n'adhère pas à la doctrine qui dit que peindre des images est un péché en Islam. Dans ses discussions avec la corporation des (nakkaş) de la corporation d'Istanbul, il assure que peindre des images sert la gloire de l'Islam et que, donc, nakş (la peinture) est autorisée. L'observation et l'appréciation des œuvres d'art jouent un grand rôle dans le Seyahatnâme ; elles sont une part inséparable de la carrière d'Evliyâ comme voyageur. La peinture et l'architecture sont les lieux les plus importants de son observation et de son jugement de « l'autre ». Dans les œuvres d'art, qu'elles soient ou non islamiques, il reconnaissait les qualités des maîtres (üstâd-ı kâmil)et tentait de comprendre comment ils obtenaient le succès dans leurs efforts de création. Regarder des œuvres d'art appartenant à « l'autre » et les analyser, même les interpréter, devint un critère important pour comprendre le monde de « l'autre » et sa puissance. Bien que la définition de Freng/Frengistân dans le Seyahatnâme ne puisse être établie précisément, son usage coïncide dans les grandes lignes avec « Européen/Europe », aussi les mots donnent-ils une clé pour savoir comment Evliyâ voyait l'Europe et l'art européen. Étudiant en détails le contexte dans lequel le terme se situe, nous remarquons deux courants, l'un, négatifs – comme dans Freng-i pür-ceng (Francs barbares), Freng-i bed-reng (Francs diaboliques), Freng-i pür-reng (Francs trompeurs) –, l'autre, positif, – comme dans Freng-pesend (agréables aux Francs), terme utilisé pour marquer l'appréciation en architecture et peinture. Dans le Seyahatnâme, Freng-pesend connote style ou technique Franque (c-à-d Européenne), goût Franc, créativité Franque. À Vienne, à Kaschau, à Korokonder (? – en Allemagne), à Athènes, en Crète, à Chios et à Antalya, Evliyâ est stupéfait de la qualité exceptionnelle de certaines peintures, statues ou monuments architecturaux de style et de technique « Franque » et il essaye de siasir et de transmettre cette qualité. L'admiration et la stupéfaction qu'il ressent à l'égard de la peinture Franque le conduise à la comparer à celle de Mani, considéré comme le plus grand peintre de l'Orient, et à son album de peinture connu comme Erjeng. Ainsi il essaye de rendre la puissance créatrice des peintres Francs par analogie à quelque chose de sa propre culture : üstâd-ı nakkâş-ı Fireng-i Mânî-i Erjeng (« maître peintre des Francs comme le Manide l'Erjeng »). Dans ses jugements sur l'architecture, Freng-pesend signifie « en accord avec le style et le goût Francs » tandis qu’en peinture le mot se rapporte aux images miraculeuses, colorées, faites par un artisanat recherché. Il dit que, face à des œuvres pareilles, ceux qui comprennent l'art de la peinture, s'en mordent les doigts d'admiration. Et il exprime clairement son opinion, à savoir que la peinture européenne -qui vaut celle de Mani- est supérieure à celle de l'Orient : « Vraiment, quand les Francs se mettent à peindre, ils dépassent les Indiens et les Perses » (hakkâ kim Freng tasvîre geldikde Hind ü Acem’e gâlibdir). Dans le Magne, Ali Paşa demande à Evliyâ de faire un tableau du château de Zarnata qui venait de tomber au pouvoir des Ottomans. Evliyâ le fait avec de nombreuses couleurs, montrant Zarnata avec tous ses bâtiments « en style Franc » (Freng-pesend). Il caractérise sa propre peinture comme Freng-pesend et en est fier, disant que ceux qui virent les bâtiments qu'il a dessinés, mettront le doigt sur leur bouche d'admiration. Qu'il utilise le concept de Freng-pesend comme critère pour juger son propre travail montre que, en ce qui concerne la peinture, il se juge selon les standards de l'Europe dont il accepte la supériorité en ce domaine.Turkish; French; EnglishEvliyâ Çelebi (1611-1682)SeyahatnâmeOttoman EmpireSeventeenth centuryHistory of mentalitiesTraveloguesArticle10.4000/ceb.39472261-4184